Nudging en Veiligheid: Drie handige nudges voor een veilige omgeving

“Overlast of onveilige situatie in de trein of op het station?” Wie regelmatig van het openbaar vervoer gebruikmaakt, zal deze vraag vast wel eens hebben zien staan. Goed dat de vervoersmaatschappijen bereikbaar zijn in geval van nood, maar mogelijk kan het lezen van zo’n bordje juist bijdragen aan een onveilig gevoel: blijkbaar is het nodig om zo’n nummer te hebben. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de perceptie van veiligheid wél wordt verhoogd?

Bij nudging wordt de omgeving of keuze-context door middel van kleine aanpassingen beoogd gedrag te veranderen. In de wereld van gedragsbeïnvloeding is nudging succesvol geweest in verschillende domeinen, waaronder gezondheid, onderwijs en verkeer. 

In dit blog gaan we dieper in op de toepassing van nudging in de openbare  omgevingscontext. We kijken hierbij naar verschillende invalshoeken. We kijken niet alleen naar hoe je een omgeving veiliger laat aanvoelen, maar ook hoe je jezelf en anderen veiliger gedrag aanleert. Hoe zorg je ervoor dat anderen zich veiliger gedragen? Het antwoord hierop lees je in dit artikel.

Speel in op de zintuigen

Is het je weleens opgevallen dat er in grote winkelcentra, treinstations en andere overdekte openbare ruimtes regelmatig achtergrondmuziek te horen is? Soms betrap ik mezelf erop dat ik mee loop te neuriën met de laatste top 40 hitjes. Maar wat ik niet doorheb is dat onbewust mijn gemoedstoestand wordt beïnvloed. Muziek wordt namelijk veelal gebruikt om mensen het gevoel te geven van sociale controle en veiligheid.

Kun je dan zomaar elk nummer afspelen om dit gevoel te vergroten? Het zal je misschien niet verbazen dat het repertoire van Rammstein hier niet echt geschikt voor is. Wanneer je kiest voor zachte, rustige muziek, dan zit je in de juiste richting. Voeg daar vocalen aan toe, en je voelt je direct nog meer op je gemak. Dit heeft te maken met de perceptie van sociale aanwezigheid (Sayin et al., 2015).

Zonder dat er daadwerkelijk mensen aanwezig hoeven zijn, zorgt muziek met zang voor een vermindering van eenzaamheid en meteen ook voor een hoger tevredenheidsgevoel. Denk hierbij aan menselijke stemmen of dierengeluiden, bijvoorbeeld dat van vogels. Daarnaast helpt een gevoel van sociale aanwezigheid bij het reguleren van angst, omdat sociale controle het gevoel van veiligheid vergroot.

Stimuli die onbewust in onze oren binnenkomen, zijn dus zeer bepalend voor hoe veilig we ons voelen - en gedragen. Hierdoor kun je door de top 40 op te zetten soms ook de plank flink misslaan - bij het draaien van snelle en meer opzwepende muziek wordt de kans op wangedrag juist groter.

Zet anderen aan tot actie

Het is jou hopelijk nog niet eerder overkomen: je zit in de taxi en naast jou negeert de taxichauffeur alle rode stoplichten om jou van A naar B te krijgen. Hoewel ik dit zelf gelukkig niet kan beamen, zijn er genoeg anderen die zich weleens onveilig hebben gevoeld als passagier. 

Zo wordt er in het openbaar vervoer in derdewereldlanden regelmatig gevaarlijk rijgedrag getoond. In Kenia bijvoorbeeld gaan jaarlijks 1.3 miljoen mensen dood aan verkeersongelukken, en het onderzoeksteam van Habyarimana & Jack (2015) vond het hoog tijd hier iets aan te doen. 

In een grootschalige interventie plaatsten zij stickers in meerdere mini busjes om het ongewenste rijgedrag te verminderen. In alle interventiegroepen werd de gemiddelde snelheid met 2 kilometer per uur verlaagd. Er was 1 conditie waar zelfs tot 33% minder ongelukken werden gerapporteerd.

De tekst die op de sticker stond was (vrij vertaald):  “Spreek het nu uit! Jij hebt de kracht om een roekeloze bestuurder te vertragen". Op deze manier werden de passagiers aangezet tot actie - niet om zelf veiliger gedrag te vertonen of om zich veiliger te voelen, maar om ervoor anderen, lees de chauffeurs, hierop aan te spreken. Zo wordt in plaats van het aanpakken van de veiligheidsperceptie, de bron van onveilig gedrag zelf direct geadresseerd.

In deze winnende nudge-interventiegroep werd een beroep gedaan op de self-efficacy van de passagiers. Dit psychologische principe doet overtuigen dat een bepaalde actie leidt tot het gewenste resultaat. Passagiers kregen via de sticker een reminder dat het aanspreken van een chauffeur daadwerkelijk een positieve invloed heeft op de veiligheid van de chauffeurs hun rijgedrag. 

De kracht van positieve emotie

Stickers werken niet alleen goed als reminder om anderen te motiveren, maar ook om jezelf een zetje richting het gewenste gedrag te geven. Zo hebben wij zelf een sticker ontworpen om op onze eigen waterkoker te plakken, die ervoor zorgt dat we minder water verspillen. 

Behalve het nudgen naar duurzamer gedrag werkten stickers ook goed om onszelf een stukje veiliger te gedragen. Bij de fiets parkeerfaciliteiten van de Universiteit Antwerpen werden door Sas, Ponnet, Reniers & Hardyns (2021) meerdere stickers geplaatst op de fietsenrekken om fietsers hun fiets dubbel te laten vastzetten. 

Vervolgens werd het gedrag van de fietsers geobserveerd. Met een zichtbaar resultaat - bij het plaatsen van onderstaande sticker werden 25% meer fietsen dubbel op slot gezet.

In deze nudge werd gebruikgemaakt van positieve bekrachtiging. Door het plaatsen van een groene en blije smiley naast het gewenste gedrag creëer je positieve emotie, die ervoor zorgt dat het gedrag vaker plaatsvindt. Zo kan alleen al het plaatsen van een smiley of een duimpje omhoog plaatsen bij het maken van een keuze kan de sleutel zijn tot gedragsverandering.

Niet alleen zijn we gevoelig voor sociale goedkeuring, we houden er ook niet van om buiten een bepaalde norm te vallen en dus sociaal afgekeurd te worden. Wanneer dit toch tegen de norm ingaan kan schuldgevoel ontstaan, waardoor dit gedrag zal verminderen. Dit is precies het doel van de verdrietige smiley die op de sticker staat.

Zo kunnen we dus met hele eenvoudige communicatie niet alleen onszelf, maar ook anderen een zetje geven om bij te dragen aan een veiligere omgeving. En wanneer veiliger maken niet kan, kunnen we op een gemakkelijke manier inspelen op de zintuigen om de omgeving veiliger te laten aanvoelen. 

Referenties

Habyarimana, J., & Jack, W. (2015). Results of a large-scale randomized behavior change intervention on road safety in Kenya. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(34), E4661-E4670.

Sas, M., Ponnet, K., Reniers, G., & Hardyns, W. (2021). Nudging as a crime prevention strategy: the use of nudges to improve cyclists’ locking behavior and reduce the opportunities for bicycle theft. Security Journal, 1-23.

Sayin, E., Krishna, A., Ardelet, C., Decré, G. B., & Goudey, A. (2015). “Sound and safe”: The effect of ambient sound on the perceived safety of public spaces. International Journal of Research in Marketing, 32(4), 343–353. https://doi.org/10.1016/j.ijresmar.2015.06.002